10 feb: bijeenkomst voor job coaches

In 2012 is het Ministerie van Sociale Zaken een landelijk project gestart om werkgevers en werknemers te stimuleren om aan de slag te gaan met duurzame inzetbaarheid. Ook voor VNO-NCW Midden, Provincie Gelderland , SBB en SWAN vormt duurzame inzetbaarheid een belangrijk thema, waar wij samen met Gelderse werkgevers een extra impuls aan willen geven. Graag nodigen wij u, als Gelderse werkgever, uit voor de bijeenkomst ‘De duurzame 101 Gelderland: Investeren in duurzame inzetbaarheid loont!’ Deze bijeenkomst vindt plaats op 10 februari 2014 van 16.00 – 18.00 uur wederom in het Provinciehuis te Arnhem. Op deze bijeenkomst zijn Gelderse werkgevers die nu al werk maken van duurzame inzetbaarheid, geïnteresseerde collega-werkgevers, minister Lodewijk Asscher en gedeputeerde bij de provincie Gelderland Jan Jacob van Dijk aanwezig. Het doel van de bijeenkomst is het uitwisselen van ervaring en kennis over hoe investeren in duurzame inzetbaarheid ook voor u iets op kan leveren. Daarnaast willen we met u een concrete invulling geven aan het vervolg van dit netwerk. Samen denken we na over praktische stappen die het thema duurzame inzetbaarheid verder kunnen brengen in Gelderland. Het volledige programma van deze bijeenkomst is hier te vinden. Graag horen wij of u aanwezig wil zijn bij deze bijeenkomst. U kunt zich aanmelden middels dit aanmeldformulier. Hierin stellen wij ook vier vragen over uw organisatie en het beleid op het gebied van duurzame inzetbaarheid. Hiermee proberen we een beeld te krijgen van wat er allemaal al in de provincie gebeurt op dit gebied. Het is uiteraard niet verplicht om deze vragen in te vullen. Wij hopen u te mogen verwelkomen op 10 februari in Arnhem! Met vriendelijke groet, Provincie Gelderland VNO-NCW Midden SBB / Kenniscentra Beroepsonderwijs-Bedrijfsleven Project duurzame inzetbaarheid, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Stichting Werkend Arnhem Nijmegen

Zorg dat de jeugdwet niet de in huidige voorgestelde versie er komt

Dit najaar behandelt de Tweede Kamer een jeugdwet. Als de wet wordt aangenomen gaat de volledige gezondheidszorg voor kinderen met psychische problemen uit de zorgverzekering. Het wordt dan een gemeentelijke voorziening. Bijna niemand weet dat. Wij vinden dat ouders daarvan op de hoogte moeten zijn, zodat ze kunnen laten weten wat ze ervan vinden. Wij denken dat de meeste ouders er helemaal niet blij mee zijn. Net als de 36.500 mensen die de petitie al ondertekenden. En net als alle organisaties die te maken hebben met geestelijke gezondheidszorg voor jeugdigen. Wij denken dat het ook voor scholen een extra belasting kan betekenen als gezondheidszorg voor kinderen met een psychische problematiek minder goed bereikbaar is. Wat kunt u doen? • Ouders inlichten. Door onderstaand bericht te mailen of de flyer op te hangen. •Hier de petitie ondertekenen. • Dit bericht verspreiden. Menno Oosterhoff, namens de groep-petitiejeugd-GGZ, een gezamenlijk initiatief van ouders en kinderpsychiaters / psychologen / orthopedagogen. -------------------------------------------------------------------------------- Ouders van Nederland, U hebt kinderen. Kinderen kunnen ziek worden of psychische problemen krijgen. Soms is het nodig om de gezondheidszorg in te schakelen. Naast de zorgen die je dan hebt over je kind wil je niet óók nog zorgen hebben over de vraag of je dat wel kunt betalen. In Nederland hoeft dat gelukkig ook niet. We kunnen naar een huisarts, en die kan verwijzen naar een specialist. De kosten van de gezondheidszorg zijn (bijna) allemaal verzekerd. Zo was het en zo is het nog steeds. Als ons kind ziek is of psychische problemen krijgt, zijn wij verzekerd van en verzekerd voor goede gezondheidszorg. Maar zo blijft het niet. Als de nieuwe jeugdwet wordt aangenomen tenminste. Gezondheidszorg voor kinderen met psychische problemen gaat volledig uit de zorgverzekering. U leest dit goed. De wet wil het onderbrengen bij de gemeente. Ook dat leest u goed. Wij vinden dit, om een heleboel redenen, een onzalig plan. Dat kunt u allemaal nalezen in feiten en zorgen over de jeugd-GGZ en op onze flyer. Veel ouders doen dat niet: die weten nu al genoeg om te kunnen zeggen dat ze dit helemaal niet zien zitten. Dat ze niet afhankelijk willen zijn van wat de gemeente toevallig voor beleid heeft. Teken de petitie U kunt, net als tienduizenden anderen, hier de petitie tekenen. Want als we niks doen, zijn kinderen met psychische klachten straks niet meer verzekerd bij de zorgverzekeraar. Groep-Petitiejeugdggz

Positiever denken helpt je echt, blijkt ook uit onderzoek.

Doemdenken moet wel realistisch blijven, en dat moet ik klanten ook leren over optimisme. Het moet wel realistisch blijven, maar tegelijkertijd geeft hoe je de wereld ziet je een andere kijk op feitjes. Misschien is de nieuwe verandering die je eerst niet wilde op lange termijn wel goed? En misschien is die vervelende baas uiteindelijk een goede stimulans om je verder te ontwikkelen.... Hebben positief psychologische interventies effect? Een recente meta-analyse toont aan van wel, maar de kwaliteit van de studies over dit onderwerp moet wel omhoog. Volgens de World Health Organization (WHO) gaat gezondheid niet alleen over de afwezigheid van ziekte. Welbevinden, veerkracht en de invulling die iemand aan zijn of haar leven geeft zijn minstens zo belangrijk voor hoe gezondheid ervaren wordt. Steeds vaker worden positief psychologische interventies ingezet om deze doelen te bereiken. Maar werken deze interventies eigenlijk wel? Meta-analyse Via een meta-analyse is de effectiviteit van positief psychologische interventies onderzocht. In totaal werden 39 studies meegenomen met daarin 6.139 proefpersonen die willekeurig over een interventiegroep en een controlegroep werden verdeeld. Op de nameting bleken de positief psychologische interventies significant te hebben bijgedragen aan een hoger subjectief en psychologisch welbevinden, en een vermindering van depressieve symptomen. In de follow-up na drie tot zes maanden waren de effecten op welbevinden nog steeds significant, al waren de effecten klein. Wisselende kwaliteit Verschillende variabelen voorspelden het effect op depressie: interventies waren effectiever als ze langer duurden en face to face aangeboden werden, als de werving via de gezondheidszorg liep en als de studie zelf van lagere kwaliteit was. De kwaliteit van de studies was wisselend. Veel studies namen niet de regels in acht die gelden bij een goed gerandomiseerd onderzoek, zoals een analyse van de uitvallers en een adequate powerberekening. Meer studie nodig Positief psychologische interventies kunnen ingezet worden bij het verhogen van veerkracht en het bevorderen van herstel na ziekte. Meer en betere studies zijn nodig om de bewijskracht van positief psychologische interventies te versterken. Lees meer over de definitie van mentale gezondheid van de WHO. Linda Bolier, Merel Haverman, Gerben J. Westerhof, Heleen Riper, Filip Smit and Ernst Bohlmeijer Positive psychology interventions: a meta-analysis of randomized controlled studies, BMC Public Health 2013, 13:119 (abstract) Meer informatie: Linda Bolier lbolier@trimbos.nl

Piekeraars in de Waalsprong kunnen toch rust hervinden

Jonge kinderen, flinke hypotheek, eisen van de moderne werkgever, ook deze kom je in de Nijmeegse Waalsprong tegen. En niet altijd blijkt de piekeraar er mee om te kunnen gaan. Slapen, piekeren en stress zijn veel voorkomende klachten die een aantoonbare relatie hebben met depressie en angst. In samenwerking met het veld ontwikkelde het Trimbos-instituut drie klachtgerichte mini-interventies, die ik gebruik. Drie nieuwe klachtgerichte mini-interventies werden op 14 februari gepresenteerd op een bijeenkomst van het Platform Preventie van Depressie en Angst. De cursussen zijn gericht op de veel voorkomende klachten over piekeren, slapen en stress, en hebben drie tot zes bijeenkomsten. Deze klachten hebben een aantoonbare relatie met depressie en angst. Ze veroorzaken veel kosten door zorg die mensen vragen, en door verminderd functioneren, bijvoorbeeld op het werk. Aanpak Met een gerichte groepsgewijze aanpak krijgen deelnemers de benodigde technieken aangereikt om hun klachten de baas te worden. Deze technieken zijn vooral ontleend aan veel toegepaste en bewezen effectieve interventies voor de preventie van depressie en angst. Ondersteunende werkmappen voor cursisten met duidelijke toelichtingen en veel werkbladen vergemakkelijken het maken van opdrachten om de technieken aan te leren. De cursussen zijn geschikt voor deelnemers vanaf 18 jaar en van alle opleidingsniveaus. De cursussen kunnen worden toegepast als zelfstandige behandeling, bijvoorbeeld in de huisartsenpraktijk, of als module in een andere behandeling in de eerste of tweedelijns GGZ. Groepsbegeleiders hebben minimaal een HBO-opleiding en ervaring in het geven van preventieve groepscursussen. Positieve effecten De cursussen hebben een gunstig effect op de klachten van de 135 deelnemers die meededen aan een voor- en nameting. Zo verminderden de slaapklachten van de deelnemers aan een slaapcursus, en de piekerklachten van de deelnemers aan de piekercursus. Stressklachten en somberheidsklachten namen af bij alle deelnemers, ongeacht de cursus. In de webshop zijn de handleidingen voor cursusbegeleiders en werkmappen voor deelnemers verkrijgbaar. Beter slapen doe je zo (Handleiding voor cursusbegeleiders) Beter slapen doe je zo (Werkmap voor cursisten) Minder stress (Handleiding voor cursusbegeleiders) Minder Piekeren (Werkmap voor cursisten) Minder Piekeren (Handleiding voor cursusbegeleiders) Meer informatie: Marijke Ruiter mruiter@trimbos.nl

Ook via internet kun je snel bij vakkundige 1ste hulp komen

De drempel om ondersteuning te zoeken is soms klein. Jellinek heeft de website MijniHelp.nl gelanceerd. De site biedt zelfhulp voor mensen met lichte psychische klachten en hun familieleden en naasten. Een volledige online zelfhulp site voor twee groepen: Mensen met lichte psychische klachten zoals stress, somberheid en angst. Familieleden en naasten van mensen met psychische klachten. In het kader van deze lancering is op 10 oktober (Landelijke Dag Psychische Gezondheid ), tussen 11.00-12.00 Lieke Thesing, Wethouder Zorg en Welzijn, aanwezig in Amsterdam Oost om de website op feestelijke wijze te introduceren. Meer dan 3 miljoen Nederlanders hebben last van stress, somberheid of angst. Daarnaast bevinden familieleden/naasten van mensen met psychische problemen zich vaak in een erg stressvolle situatie. Om te voorkomen dat klachten ontstaan of verergeren, wordt MijniHelp.nlgeïntroduceerd. De website biedt online hulp op laagdrempelige wijze waardoor mensen zelfstandig aan de slag kunnen, op een gemakkelijke manier en in eigen tempo. MijniHelp.nl is een interactief platform. Cursusdeelnemers kunnen op het forum ervaringen met elkaar uitwisselen. Tevens kan men kan zelf aan de slag met cursussen, informatie, zelftesten en advies. Ook zijn er ervaringsverhalen en filmpjes. Voor familieleden/naasten is een online zelfhulpcursus met de optie voor begeleiding. Mensen die zelf last hebben van stress, somberheid of angst kunnen ook kiezen voor een groepscursus met online ondersteuning. Tot slot is het mogelijk om een gratis adviesgesprek aan te vragen als er toch behoefte is aan persoonlijk contact.

Hulp voor bijna burn-out onderwijsmedewerkers

In mijn praktijk werk ik voornamelijk met mensen in het onderwijs, waar mijn roots zaten, en dan vooral met vastlopende collega's. Vaak gedreven mensen met hart voor hun Vak En voor de Scholieren/Studenten.. en toch loopt het soms mis. Ik help hen weer op de rit. Wat zijn dan werkbare ideeen? ‘Je hoeft geen natuurtalent te zijn om een goede leraar te worden’. Maar talent komt ook niet vanzelf tot bloei. Daar moet u iets voor doen! Het belangrijkste is dat u bereid bent om te blijven leren; ook van uzelf. Om uzelf als leraar te verbeteren is het belangrijk dat u: kritisch durft te kijken naar uw huidige manier van werken (wat zijn uw sterke en uw zwakke kanten); uzelf haalbare doelen stelt; focust op oefening en feedback om deze doelen te behalen. Reflectie is hierbij essentieel voor optimale ontwikkeling van uw expertise in lesgeven, want: met reflectie verbetert u uw vaardigheden. Ammerlaan Counseling kan deze reflectie trainen, en in de vorm van intervisies gerichte feedback geven in constructieve vorm waar u mee aan de slag kunt en aan de slag wilt. Er zijn van die dagen waarop het lijkt dat leerlingen/studenten lastiger en ongemotiveerder zijn, dat je agenda vol vergaderingen en afspraken staat waar je geen tijd voor heb. Dat je je ondergewaardeerd en misschien zelfs gefrustreerd voelt. Doe er iets aan! Om je werk leuker te maken en een negatief effect op je gezondheid te voorkomen. De 4 grootste uitdagingen voor docenten/leraren zijn: Lastige, ordeverstorende en ongemotiveerde leerlingen/studenten Weinig steun en waardering van collega’s, schoolleiding en ouders Gebrek aan de juiste middelen Zet jezelf eens op nummer 1 Voor elk van deze punten geven we één strategie (van vele opties) om hier goed mee om te kunnen gaan. Zoek contact met ‘Lastige’ Leerlingen/Studenten Doe de 2 minuten routine: Probeer 10 dagen achtereen twee minuten per dag contact te krijgen met een leerling die je het meeste last geeft. Geef in die 2 minuten geen kritiek. Je wilt hem op deze manier beter leren kennen en ook iets van jezelf vertellen. Laat je niet ontmoedigen als de student/leerling niet wil praten of je afwijst. Blijf het proberen, elke dag weer, 2 minuten lang. Praat met maar 1 leerling/student tegelijk (Chinese druppel techniek). De ervaring leert dat in de meeste gevallen de afwijzende houding uiteindelijk afneemt en dat er toch wordt gecommuniceerd, iets wat vaak tot beter gedrag leidt. Communicatie gaat plaatsvinden tussen personen ipv tussen rollen. Als je de 2 minuten routine opneemt in je lesschema komt het er ook van. Bijvoorbeeld als de rest van de klas voor zichzelf aan een opdracht werkt. Je kunt het overal in school doen. Positieve zelfspraak Als studenten/leerlingen zeggen dat ze iets niet kunnen of te moeilijk vinden, zeg dan dat ze daar het woordje ‘nog’ aan toe moeten voegen. Ze kunnen het ‘nog niet’ en het is ‘nog te moeilijk’. Gebruik dat ook zelf. Als je denkt dat iets nooit zal lukken, verlies je de hoop. Maak het dus tot een tijdelijk probleem en leer je leerlingen dat ook te doen. Realiseer je dat de meeste gesprekken die per dag voert met jezelf zijn. Controleer dat maar eens. Wat je tegen jezelf zegt, beïnvloedt de beslissingen die je neemt. Als je tegen jezelf zegt dat het geen zin heeft om met de directeur te praten over extra steun omdat dit de vorige keer ook niet is gelukt, dan krijg je ook geen steun. Het is beter om jezelf ervan te overtuigen dat je nog een keer met de directeur moet praten en hem of haar je argumenten geven. Als het dan nog niet lukt, kun je besluiten om met collega’s te praten en vragen of die je kunnen bijstaan. Zo is het ook niet goed als een student/leerling die een slechte toets heeft gemaakt tegen zichzelf zegt dat hij echt dom is. Het zou beter zijn als hij zei: “Ik moet harder werken, meer oefenen en advies vragen aan iemand die er beter in is”. Als je praat met je studenten/leerlingen over positieve zelfspraak, laat ze dan aan de hand van voorbeelden zien hoe hun gedachten bepalen wat ze voelen. Laat ze daarom kiezen uit de volgende manieren om iets te zeggen: 1. Mijn ouders gaan scheiden. Als ik beter mijn best had gedaan, dan waren ze misschien bij elkaar gebleven. Of: Mijn ouders gaan scheiden, maar kinderen kunnen niet bepalen wat volwassenen doen. Ik vind het verschrikkelijk en het maakt me verdrietig, maar het is niet mijn fout. 2. Niemand heeft me gekozen omdat niemand me mag. Of: Dit keer ben ik niet gekozen, dus werk ik alleen, maar de volgende keer kies ik iemand. 3. Ik kan niet goed schrijven, dus ik denk dat ik het maar laat. Of: Ik kan niet goed schrijven, dus ik ben er meer tijd aan kwijt hoewel ik liever iets anders had gedaan. 4. Dat was een stomme toets. Ik had echt goed geleerd, maar de meester stelde stomme vragen. Boeien! Of: Dat was een moeilijke toets, maar ik weet nu wat voor soort vragen de meester stelt. Voor de volgende toets moet ik me daar op concentreren. Probeer nu hetzelfde met situaties waar jij last van hebt: 5. Waar gaat het om? Bijvoorbeeld ouders die eindeloos klagen over mij. 6. Zinloze dingen om te denken zijn in dit voorbeeld: ‘ze is een tut-hola’ of ‘geen wonder dat haar kind zo is’ en ‘misschien ben ik wel een slechte leraar’. 7. De positieve zelfspraak is dan: ‘de meeste ouders hebben geen klachten en ook zij doet het maar twee keer per week. Ze is bezorgd, maar weet niet hoe het zit. Ze is wel moeilijk, maar ik kan haar toch helpen of van haar leren’. Deze en nog meer strategieën komen uit het boek ‘Als lesgeven lastig is’, Strategieën om weer grip te krijgen van Allen N. Mendler, Bazalt 2013. Het boek bevat nog tientallen strategieën om lesgeven weer leuk te maken.

Slapen is heilig voor nieuwbouw ouders... leuke App biedt hulp

Nott won’t sleep is een interactief bed-verhaal, ontwikkeld door Developplay en Monobanda in samenwerking met het Trimbos-instituut, dat peuters helpt om lekker te gaan slapen. Een goede nachtrust is ook voor het welzijn van peuters van groot belang Katharina Martin Abello, programmahoofd van I.COM bij het Trimbos-instituut vertelt dat het spel voor peuters is gebaseerd op de ’7 principes van geluk’: wetenschappelijk bewezen principes die voortkomen uit de positieve psychologie, cognitieve gedragstherapie en mindfulness. “Wat Nott won’t sleep uniek maakt is dat dit gedachtegoed aan de basis van het verhaal, de interactie en de vormgeving van Nott won’t sleep ligt en steeds als een rode draad door het ontwikkelproces liep. Het is een spel dat bij kan dragen aan het gezond en gelukkig opgroeien van jonge kinderen.” Nott won’t sleep In Nott won’t sleep zijn veel gebruikte onderdelen van het bedritueel verwerkt: knuffel pakken, licht uit, de maan welterusten zeggen en tot slot lekker onder de dekens. De verhaallijn is geschreven door Renate Dorrestein. Het verhaal gaat over een meisje dat niet wil slapen en uiteindelijk na verschillende omzwervingen en avonturen toch ontdekt hoe heerlijk het is om naar bed te gaan. Nott won’t sleep staat in de selectie van Cinekid voor beste apps, dingt mee naar een prijs voor de Dutch Game Awards, categorie Audio en Music en op grootste gameconferentie ter wereld GDC is het genomineerd in de categorie Entertainment. De introductie van het spel in Australië leidde vorig jaar tot positieve reacties en reviews. Nott won’t sleep is beschikbaar voor de iPad en in Nederland tegen betaling te verkrijgen in de App Store.

Pesten tegengaan... en hoe doe je dat in de Waalsprong organisaties?

Pesten gebeurd op alle leeftijden en in alle groepen, merk ik in gesprekken. In bedrijven en gezinnen wordt er minder aan gedaan dan in scholen... terwijl oplossingen uit het onderwijs ook goed werken in andere situaties. OCenW organiseerde tijdens de landelijke anti-pest week diverse regionale bijeenkomsten in het kader van het Plan van aanpak tegen pesten. Onder deze link is de samenvatting in woord en beeld die is gemaakt over de vier regionale bijeenkomsten. http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/veilig-leren-en-werken-in-het-onderwijs/documenten-en-publicaties/brochures/2013/11/08/brochure-bijeenkomsten-pesten.html In dit dossier (http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/veilig-leren-en-werken-in-het-onderwijs/veiligheid-op-school) vindt u ook de film Wat doe jij eraan zoals die is vertoond tijdens de bijeenkomsten. Deze is ook te gebruiken bij groeopsbijeenkomsten. Er is daar ook een uitgebreid filmverslag van de vier avonden in Groningen, Amsterdam, Breda en Nijmegen te vinden. Pesten blijkt op alle niveau’s voor te komen, van BSO tot op de werkvloer, en dus zijn er op alle niveau’s aanpakken. De beste aanpakken geven aandacht aan de Gepeste, de Pester en ook de Toehoorders, waarbij moet worden opgemerkt dat er weinig literatuur bekend is van succesmetingen van deze aanpakken in Nederland. Een mogelijke kans voor OCenW? Preventieve en incident-management methodes kwamen over het voetlicht, waarbij 1 aanpak bijzonder opviel. Ellen Emons, docent van het jaar 2012, ontwikkelde een generieke aanpak die de groepsleden uitnodigt om deel te nemen in een gesprek (zie video http://www.screenr.com/dicH). De cirkel is de groep, het team, en iedereen hoort hier in, is het standpunt. Elke ster is even groot, want iedereen is gelijk. Elke persoon wordt gevraagd om zijn/haar positie in de cirkel aan te geven. “Waar sta je? Wat maakt dat jij daar staat? Wat doet dat met jou? Wat past bij jou? Wat doe jij om daar te staan? Wat doen anderen om daar te staan?” zijn vragen die kinderen en volwassenen kunnen beantwoorden. De groep wordt uitgenodigd om de ideeen aan te reiken om de ander op de gewenste plek te krijgen, en de begeleider vraagt “welk van deze ideeen past bij jou?”. De persoon kan nu zelf kiezen wat in gedrag kan worden veranderd, en ook de groep heeft een duidelijk beeld. De oefening dient herhaaldelijk plaats te vinden, eventueel met een regelmatig terugkerende sociaal-emotionele vragenlijst zodat de docent een helder beeld heeft wat er speelt. In oudergesprekken kan bovendien de ouders betrokken worden (“waar vinden jullie dat je zoon in de groep staat”) waardoor de docent ook de ouders kan betrekken. Naast signaleren van gedragsveranderingen door de alerte docent of teamleider, het bespreken van gedrag met zowel de gepeste als de pester, en ondersteuning van hoe het gedrag kan worden veranderd, blijkt uit eigen ervaring de Emons methodiek erg sterk te zijn: groepsvorming wordt bevordert en gedrag bespreekbaar gemaakt en gehouden. Elkaar beter leren kennen lijkt ook een sleutel te zijn: idereen heeft talenten, en verschillen zijn OK. Een mooie oefening is een A4 bij anderen op de rug plakken en hierop toppers, goede kwaliteiten en indrukken opschrijven voor die ander. Dit kan ook een afronding zijn van Over de Streep of No Blame aanpak. De tipS; Van leerlingen • Laat leerlingen zelf verantwoordelijk zijn voor het opstellen van gedragsregels • Wijs leerlingen (van beide geslachten) uit hogere klassen aan als pestcoaches, peermediators of vertrouwensleerlingen • Maak een sociogram van de klas. Geef de vijf populairste kinderen een rol in het tegengaan van pesten Van leraren • Laat alle leerlingen wekelijks op een briefje iets positiefs over elkaar schrijven • Hou een ‘omgekeerde ouderavond’ waarop niet de leraar vertelt hoe het op school gaat met de leerling, maar waarop de ouders vertellen over hun kind thuis • Introduceer herstelrecht, waarbij de pester de kans (en de verantwoordelijkheid) krijgt om het weer goed te maken met de gepeste Van schoolleiders • Zorg voor een zichtbaar aanspreekpunt voor alle betrokkenen, bijvoorbeeld de conciërge • Trek het breder dan alleen pesten: zorg voor een gezond pedagogisch klimaat binnen de school • De verantwoordelijkheid om pesten tegen te gaan houdt niet op bij de schoolmuren. Betrek de ouders en de omgeving, de wijk erbij Van ouders • Neem alle signalen over mogelijk pestgedrag (of je eigen niet-pluis-gevoel) serieus • Maak gebruik van een ‘pestschriftje’ of raad kinderen aan om nare ervaringen van zich af te schrijven • Besteed ook aandacht aan mediawijsheid: Internet is leuk, hoe kun je zorgen dat het leuk blijft? Literatuur Verplichting van scholen om Veiligheidsplannen te maken: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/veilig-leren-en-werken-in-het-onderwijs/veiligheidsplannen-scholen-en-training-onderwijspersoneel Nadere informatie over veiligheid op school: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/veilig-leren-en-werken-in-het-onderwijs